Дунаем ныдэлъфыбзэу тетыр 6700-рэу къалъытэ. Ахэмэ ащыщхэр игъорыгъоу текӏодыкӏых дунаим, анахьэуи лъэпкъ макӏэмэ абзэхэр. Гущыӏэм пае, убыхыбзэр 1992-рэ илъэсым щегъэжьагъэу щымыӏэжьэу алъытэ, аужрэу а бзэм рыгущыӏэщтыгъэр Тыркуем щыпсэущтыгъэ убыхэу Тевфик Есенчи ары. Нэмыкӏыбзэхэри а чэзыум хэтых.
Джащ фэдэу ныдэлъфыбзэхэу щыӏэхэр мыкӏодыным фэшӏ ЮНЕСКО-м зы мафэ зэрэдунаеу щыхагъэунэфыкӏынэу унашъо ыштагъ – ар Мэзаем и 21-рэр ары. Мы мафэм ныдэлъфыбзэу щыӏэхэр амыгъэкӏодыным ыкӏи къаухъумэным пае зэӏукӏэхэр ашӏых, ӏофыгъоу шӏэгъэнхэ фаехэм атегущыӏэх.
Зэрэдунаеу ныдэлъфыбзэмэ якъэухъумэн илъэс къэс нахь ыгъэгумэкӏыхэ хъугъэ. Сыда ар къызхэкӏырэр? Ар къызыхэкӏрэр глобализациеу рекӏокӏрэм ныдэлъфыбзэмэ якӏодын къегъэпсынкӏэшъ ары.
Ныдэлъфыбзэхэр зэрэкӏодрэм уимыгъэгумэкӏынэу щытэп, сыда пӏомэ:
1. Ныдэлъфыбзэу дунаем тет пэпчъ ямышӏыкӏэ хъырахъишъагъэрэ кӏочӏэ лъэшрэ хэлъ – ар дунэе мылъку;
2. Лъэпкъ пэпчъ иныдэлъфыбзэ – итарихъ игъундж: блэкӏыгъэр, джырэр, къэкӏощтыр, къыгосыгъэхэр, къыхэхьагъэхэр, зыӏукӏагъэхэр, зэутэкӏыгъэхэр ащ еолъагъох;
3. Ныдэлъфыбзэкӏэ уеджэныр щэрыу-федэ: яныдэлъфыбзэкӏэ еджапӏэмэ ащрагъаджэхэу, яныдэлъфыбзэкӏэ анахь шӏэныгъэ куухэр агъоты зэхъум, гъэсэгъэ-еджэгъэ инхэр (сыдрэ шӏэныгъэ лъэныкъохэмкӏи) нахьыбэу къахэкӏыгъэхэу агъэунэфыгъ.
Ары ЮНЕСКО-м кӏиштагъэхэр мыщ фэдэ унашъохэр:
-Чıыгу хъураем игеографие зэфэдэу зэкӏэ къыубытэу бзэ фитныгъэхэр къэгъэгъунэгъэнэу;
-Ныдэлъфыбзэ ӏофыгъохэмкӏэ зэрэдунаеу зэкӏэ зэдеӏэжьынхэр;
-Бзэ пэпчъ ямшӏыкӏэ/шъэф гъэшӏэгъоныгъэ хэлъышъ, зэфэдэ шъхьакӏафэр яӏэнэу;
-Бзэ пэпчъ, Тхьам иӏэмырышъ, тефэ псэуныр.
Ахэмэ тэ тиныдэлъфыбзэу адыгабзэри зэу ащыщ. 21.02.2021
Профессорэу Хьакӏэмыз (Цуамыкъо) Мир
